Priroda

GEOGRAFSKI POLOŽAJ I VELIČINA GRADA ČAČKA

Grad Čačak se nalazi u središnjem delu centralne Srbije u Moravičkom okrugu, izmedu opština Gornji Milanovac na severu i Lučana na jugozapedu. Na zapadu je opština Požega koja pripada Zlatiborskom okrugu, istočno je opština Knić koja je u sastavu Šumadinskog okruga, a na jugoistoku je opština Kraljevo koja pripada Raškom okrugu.

Moravički okrug pored grada Čačka, obuhvata i opštine Gornji Milanovac, Lučani i Ivanjica.

Smeštena najvećim delom u zapadnom Pomoravlju, grad Čačak čini vezu između zatalasanog pobrđa Šumadije na severu i brdsko – planinskih oblasti unutrašnjih Dinarida na jugu. Centralni deo grada čini čačanska kotlina, smeštena između planina Jelice na jugu, Ovčara i Kablara na zapadu i Vujna na severu, dok je na istoku otvorena prema Kraljevačkoj kotlini. Ove planine se blago i talasasto spuštaju prema čačanskoj kotlini, gradu Čačku i toku Zapadne Morave.

Teritorija grada : zauzima površinu od 636 km, i u pogledu reljefa može se podeliti na:
• Čačansku kotlinu sa nadmorskom visinom od 200 m do 300 m
• Brežuljkasto-brdski predeo od 300 m do 500 m nadmorske visine
• Planinski predeo od 300 m do 985 m nadmorske visine. Planine Jelica sa (929 m), Ovčar (985 m), Kablar (885 m), i Vujan (857 m) okružuju Čačansku kotlinu kroz koju protiče reka Zapadna Morava čija je dužina 318 km. Površina kotline je preko 270 km, duga je oko 40 km i pruža izvanredne uslove za poljoprivredu.

Prema popisu iz 2002. godine u čačanskoj opštini živelo je 117.072 stanovnika. U gradu Čačku je prema istom popisu zabeležen broj od 73.217 žitelja.
Grad Čačak zahvata geografski prostor od 43°44’ do 44°01’ severne geografske širine i od 20°07’ do 20°38’ istočne geografske dužine. Grad Čačak se nalazi na 43°53’ s.g.š. i 20°21’ i.g.d.
Nadmorska visina na kojoj se nalazi područje Čačka kreće se od 204 m (ušće Bresničke reke u Zapadnu Moravu) do 985 m (najviši vrh planine Ovčar). Grad Čačak leži na nadmorskoj visini od 242 m.

KLIMA ČAČKA

Klima Čačka i njegove bliže okoline pripada umereno – kontinentalnom tipu. Srednja godišnja temperatura vazduha je 10,47 °C, a vlažnost vazduha 80,7 %. Čačak i okolina nisu izloženi jakim vetrovima i najčešće su severni i severoistočni vetrovi, a ređe zapadni. Prosečna brzina vetrova je 2,3 m/s kod severnih, i 1,4 m/s kod zapadnih. Srednja godišnja visina padavina iznosi 692,9 mm. Najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom od 22,7 °C, dok je najhladniji mesec januar sa prosečnom temperaturom od 0,04 °C.

KARAKTERISTIKE RELJEFA

Reljef grada Čačka je pretežno brdsko – brežuljkasti, ravničarski u centalnom delu grada i planinski na njenom obodu. U pogledu reljefa, teritoriju grada možemo podeliti na tri glavne morfološke celine: čačansku kotlinu, brdsko-brežuljkasti predeo i planinski predeo.
Čačanska kotlina, nadmorske visine od 200 – 300 metara, je na teritoriji grada oivičena planinama Ovčar i Kablar sa zapada, Jelica sa juga i planinama Vujan i Bukovik sa severa. Dužina čačanske kotline od Ovčarsko-kablarske klisure do kraljevačkog suženja iznosi oko 40 km, srednja širina oko 5,5 km, a ukupna površina iznosi nešto preko 270 kvadratnih kilometara. Grad Čačak se nalazi u centralnom delu čačanske kotline na obalama Zapadne Morave.
Brdsko-brežuljkasti predeo koji zahvata prostor od 300 – 500 m nadmorske visine je deo teritorije koji čini prelaz između ravničarskog i planinskog predela i zahvata skoro trećinu površine grada Čačka. Raščlanjen rečnim dolinama daje utisak blago zatalasanog zemljišta koje se blago spušta u čačansku kotlinu. Na njenim padinama se nalaze brojni zasadi voćnjaka i vinograda koji u proleće i jesen privlače svojim cvetnim mirisima i plodovima.
Planinski predeo zahvata geografski prostor od 500 m do 985 m – najviši vrh Ovčara. Po pejzažnoj raznolikosti, obliku i visini, biljnom i životinjskom svetu, planine ovog kraja poseduju posebne prirodne vrednosti. Izdvojićemo sledeće planine: Jelica, Ovčar, Kablar i Vujan.
Jelica (929 m) se pruža pravcem severozapad-jugoistok u dužini od oko 30 km. Predstavlja prirodnu granicu između brdsko-brežuljkastog Dragačeva na jugu i čačanske kotline na severu. Izgrađena je od gornjo – kretacejskih sedimenata, trijaskih krečnjaka, gabra i serpentina. Najviši vrhovi ove planine su: Crna stena (929 m), Verinje (874 m), Gradina (846  m), Rajački vis (818 m). Podnožje planine je pod oranicama i voćnjacima, dok su u višim predelima hrastove i četinarske šume sa solidnim fondom divljači. Na jednom od ovih vrhova – Gradini nalazi se istoimeni arheološki lokalitet vredan pažnje. Ovde je otkriven stari utvrđen grad sa ostacima pet bazilika iz XI veka nove ere, kao i drugi objekti iz starog doba, koji svojom tajanstvenošću privlači brojne izletnike.
Ovčar (985 m) je najviša planina na teritoriji grada. Od Jelice je odvojen presedlinom Straževica (610 m), sa koga se vrlo strmo diže kupasti vrh. Pretežno je sastavljen od krečnjaka i dolomita kroz koje je izbila debela žica eruptivnih stena. Na strmoj krečnjačkoj strani, prema Zapadnoj Moravi, usečena je Ovčarsko – kablarska klisura – predeo izuzetnih odlika "I kategorija". Na padinama ove planine nalazi se pet manastira deo "Srpske Svete Gore". Na vrhu Ovčara izgrađen je preko 60 m visok TV relej i podignuta zgrada sa uređajima za potrebe radio i televizije. Pored ovog releja nalaze se ostaci starog releja koji je srušen za vreme bombardovanja 1999. godine. Sa najvišeg vrha grada Čačka, koji je ujedno najviši vrh i vidikovac, pruža se lep pogled na okolinu, čačansku kotlinu, klisuru i meandre Zapadne Morave.
Kablar (885 m) je sačinjen od dijabaza, rožnaca, krečnjaka i serpentina. Na jugu je odvojen od Ovčara duboko usečenom Ovčarsko-kablarskom klisurom. Ova južna gotovo gola, strma i krševita strana u klisuri, jako je vrletna i na više mesta okomita. Visoke gole litice uzdižu se nad Moravom nekoliko stotina metara. Na padinama ove planine nalazi se pet manastira i jedna manja crkvica "Sveti Sava" uklesana u pećini. Severne padine su blage i postepeno prelaze prema podgorinama planina Maljen i Suvobor. Podnožje planine (izuzev južnih padina) je pod oranicama, voćnjacima i pašnjacima, dok su viši predeli pod šumom.
Vujan (857 m) predstavlja planinski venac koji odvaja čačansku kotlinu na jugu od takovsko-rudničkog kraja na severu. Sastoji se od gabra, serpentina i donjokretacejskih naslaga. Raščlanjen je na više planinskih vrhova, kao što su: Veliki Vujan (857 m), Bukovik (850 m) i Ostrica (802 m).